ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 1، فروردین 1400 ، شماره پی در پی 59

بررسی کاربرد متناقض‌نمایی در اشعار کلیم کاشانی از چهار دیدگاه محتوایی، زیباشناسی، عرفانی و ارتباط دو سویه

صفحه (1 - 19)
زهره راحمی ، اصغر رضاپوریان (نویسنده مسئول)، محمد حکیم آذر
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1398

چکیده

زمینه و هدف: پارادوکس یا متناقض‌نما، یکی از عوامل آشنایی‌زدایی و برجستگی کلام در شعر است. این شگرد ادبی، از قرن ششم در ادبیات فارسی کم‌وبیش بکار رفته و در قرن دهم به یکی از ویژگیهای برجستۀ سبک هندی تبدیل شده است. این صورت از صور خیال که در اشعار کلیم کاشانی با بسامد قابل توجهی جلوه گری مینماید، ذهن خواننده را برای کشف رابطه بین دو کلمۀ به ظاهر متناقض سوق میدهد، تا بتواند با دریافت بار معنایی جدید کلمات، لذتی خاص را بیابد و دریابد که چگونه حقیقت پنهان در پس این ظاهر متناقض‌نما سبب ناسازگازی میان طرفین ناسازگار شده است. پژوهش حاضر، پارادوکس را در دیوان کلیم کاشانی بررسی کرده و جلوه های متنوع آن را با توجّه به چهار دیدگاه «محتوایی، زیبایی‌شناسی، عرفانی و فاصله و ارتباط طرفین پارادوکس» تجزیه و تحلیل کرده است.

روش مطالعه: این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی انجام گرفته است.

یافته ها: یکی از مهمترین دلایل وجود تصویرهای پارادوکسی در اشعار او، بیان معانی و حقایق عالی عرفانی، علی‌الخصوص موارد مربوط به فقر و فنا، و وحدت وجود است که اغلب موضوعات و مضامینی انتزاعی هستند و زبان عادی از بیان آنها قاصر است. بطور کلی شناخت پارادوکسها و تفسیر آنها ما را با اندیشه و زبان شعری کلیم بیشتر آشنا میسازد و بالطبع در درک و شناخت سبک، مفهوم و ویژگیهای موضوعی و مضمونی دیوان او کمک میکند.

نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان میدهد از منظر محتوایی بیش از 80درصد متناقض‌نماها در اشعار کلیم تعبیری است؛ از منظر زیبایی‌شناسی بسامد ترکیب متناقض‌نما با شگردهای بیانی بیشتر از بدیعی است؛ از منظر فاصلۀ دوسویۀ تناقض بیشتر آنها اسنادی هستند؛ ضمن‌ اینکه کلیم برای بیان مباحث عرفانی هم از متناقض‌نما بهره برده است. بطور کلی با بهره گیری از این شگرد بلاغی، زبان کلیم برجسته شده و به تشخّص سبکی رسیده است.

کلمات کلیدی
متناقض‌نمایی , کلیم , زیبایی‌شناسی , عرفانی , محتوایی , ارتباط دوسویه

• الف: کتاب
• - آتشکدۀ آذر، آذربیگدلی، لطفعلی‌بیگ ، (1378). تهران: امیرکبیر.
• - متناقض‌نمایی در شعر فارسی، چناری، امیر، (1377). تهران: نشر و پژوهش فروزان روز.
• - موسیقی شعر ، شفیعی کدکنی، محمّد رضا ، (1385). تهران: توس.
• - شاعر آینه‌ها ، شفیعی کدکنی، محمدرضا ، (1389). ج9، تهران: آگاه.
• - صورخیال در شعر فارسی ، شفیعی کدکنی، محمدرضا ، (1393) . تهران: آگاه.
• - نگاهی تازه به بدیع ، شمیسا، سیروس ، (1383)،. تهران: نشر میترا. - نقد بدیع ، فشارکی، محمد ، (1395). تهران: سمت.
• - زیباشناسی سخن پارسی( بدیع ) ، کزازی، میرجلال‌الدین، (1372) . تهران: نشر مرکز.
• - دیوان کلیم کاشانی ، کلیم، میرزا ابوطالب، (1391)، به تصحیح حسین پرتو بیضایی، تهران: انتشارت سنایی.
• - واژه‌نامۀ هنر شاعری ، میرصادقی، میمنت ، (1376). تهران: کتاب مهناز.
• ب : مقالات.
• -«بررسی تصاویر تعابیر و مفاهیم پارادوکسی در اشعار حزین لاهیجی و کلیم کاشانی»، ابراهیمی، کبری، (1391). استاد راهنما: محمدامیر عبیدی‌نیا، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، ارومیه،دانشگاه ارومیه.
• - «متناقض‌نما در شعر سبک آذربایجانی»، اسکوبی، نرگس، (1393). متن‌پژوهی ادبی، سال 18، شمارۀ 61، صص 134-107.
• - «بررسی دلایل افزونی بسامد پارادوکس در سبک هندی»، اسماعیلی، مراد؛ حسن‌پور آلاشتی، حسین، (1395) .فصلنامۀ مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوجستان، سال 8، شماره 27، صص 24-7.
• - «پارادوکس و انواع آن در نسخه خطی پادشاهنامه کلیم کاشانی »،اندوهجری، بهزاد؛ شریفی، محمدرضا ، (1392). کاشانی»،بهارستان سخن، شماره 22، دوره 9، صص 1-22.
• - «تضاد معانی و مضامین در سبک هندی (کلیم کاشانی، صائب تبریزی، جویای تبریزی و بیدل دهلوی)»، توحیدیان، رجب (1391).
• استاد راهنما: عبدالله نصرتی، رسالۀ دکتری، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• - «تضّاد و تناقض‌گویی در شعر کلیم کاشانی»، توحیدیان، رجب و عبدالله، (1391 ). فصلنامۀ بهار ادب، سال 5، شمارۀ 14، صص 72-57. - «تناقض‌نمایی در قصاید خاقانی»، حسن‌پور آلاشتی، حسین ، (1386). نشریۀ دانشکدۀ ادبیّات تبریز، شمارۀ 201، صص 18-1.
• - «متناقض‌نمایی در شعر صائب تبریزی»، گلی، احمد (1387) پژوهش‌های ادبی، سال 5، شمارۀ 20، صص 159-131.
• - «خلاف آمد»، راستگو، سیّد محمّد، (1368). کیهان فرهنگی، سال ششم، شمارۀ 9، صص 32-29.
• - «شگردهای متناقض‌نمایی (پارادوکس) زیبایی‌شناختی»، گلی، احمد ، (1395). فصلنامۀ فنون ادبی، سال هشتم، شمارۀ 2، صص 166-100.
• - «متناقض‌نما در ادبیات»، گلی، احمد؛ بافکر، سردار، (1397).
• «پارادوکس محتوایی در شعر فارسی»، بوستان ادب، سال 10، شماره 2، صص 152-129.
• - «متناقض‌نما در ادبیات»، وحیدیان کامیار، تقی ، (1376).دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره3و4، صص271-294.
• - «متناقض‌نما در غزلیّات حافظ»، وزیله، فرشید،(1386). کتاب ماه ادبیّات، شمارۀ 4، صص 46-39.